De maand Februari met twee dichters
Dit maal twee gedichten van de literaire vernieuwers Paul van Ostaijen en Paul Rodenko.
Romantiek in perspectief
Eind 18e eeuw ontstond de Romantiek in de Westerse cultuur. De naam Romantiek werd ontleend aan de Middeleeuwse romances, verhalen waarin feilbare mensen de droom van volmaaktheid najagen.
De romantiek vormt een reactie op de Verlichting, een stroming waarin rationaliteit het belangrijkste uitgangspunt is. In de Romantiek gaat het om de subjectieve ervaring. Introspectie, intuïtie, emotie, spontaniteit en verbeelding zijn leidend voor de romantische mens. De eigen persoonlijkheid staat voorop. In de romantische literatuur lijkt de geliefde onbereikbaar of slaat het noodlot toe op het moment dat het geluk binnen handbereik is.
De meeste boeken met een happy end worden gerangschikt onder de kasteelromans. De Literatuur lijkt het patent te hebben op onmogelijke liefdes die slecht aflopen. Daarnaast zijn er ook zeer korte, vaak ondeugende, romantische verhalen en liefdesverhalen in stripvorm. Onder Overspel en Verleiding staan twee covers uit een Amerikaans stripblad uit 1950 en de poster van de film Niagara met Marilyn Monroe, Joseph Cotton en Jean Peters uit 1953. De afbeeldingen geven goed weer hoe in die tijd man-vrouw verhoudingen gezien werden en welk uiterlijk men aantrekkelijk vond. Over de tijd heen lijkt hierin weinig veranderd te zijn.
Klik op de onderwerpen waarover je meer wilt lezen.
De maanden van het jaar in de literatuur
De maand januari met de experimentele dichter William Carlos Williams
Het viel me niet mee om een gedicht of boek te vinden met Januari in de titel, laat staan een boek of gedicht waarin Januari karakteristiek is voor een romantisch thema. Januari, althans de winter en kou van deze maand, wordt in de Westerse literatuur vaak als metafoor gebruikt voor eenzaamheid, rouw, introspectie of een nieuw begin vanwege het lengen van de dagen.
De maand december met Menno Wigman
In december slechts één literair gedicht, misschien niet het beste ooit, maar wel het gedicht dat voor mij de vergankelijkheid en bezinning van december zeer treffend weergeeft. Het gedicht heet ‘Laatste dagen van december’ en is van Menno Wigman (1966 – 2018). Menno Wigman was dichter, vertaler en drummer. Zijn officiële debuut verscheen in 1997 onder de titel ‘'s Zomers stinken alle steden’. Vijf jaar later verscheen Zwart als kaviaar, waarvoor hij de Jan Campert-prijs kreeg en in januari 2012 Mijn naam is Legioen, welke bundel binnen een maand tweemaal werd herdrukt.
De maand november met speciale aandacht voor Gustave Flaubert, Herman Raucher en Thomas Hood
Vaak worden de laatste maanden van het jaar in de literatuur geassocieerd met melancholie, overgang, introspectie en verval. De donkere dagen, de kou, regen of sneeuw op het eind van het jaar tonen definitief dat de zomer, de periode van vreugde, voorbij is. Er zijn echter niet veel boeken die specifiek over ‘november’ gaan. Dankzij ChatGPT kreeg ik een paar titels van verhalen die zich in november afspelen en tot mijn plezier zag ik dat dit romantische verhalen waren.
De maand oktober met Zoë Wicomb en Homer Hickam jr.
Zoë Wicomb, geboren op 23 november 1948, is afkomstig uit Namaqualand, Zuid-Afrika. Na haar studie verliet zij in 1970 Zuid-Afrika om in Engeland verder te studeren. In 1990 keerde ze terug om tot 1993 Engels te doceren aan de universiteit van West Kaap. In 1994 ging ze naar Glasgow waar ze hoogleraar werd aan de Universiteit van Strahclyde. ‘October’ is het verhaal van Mercia Murray, een Zuid-Afrikaanse vrouw van middelbare leeftijd, professor in Glasgow, en verlaten door haar partner met wie ze 24 jaar samen was. Wanneer haar broer haar schrijft om naar huis te komen, keert ze terug naar Zuid-Afrika. Haar familie blijkt in verval geraakt door alcoholisme en ze ontdekt dat er tal van familiegeheimen zijn. Herinneringen aan haar jeugd tijdens de Apartheid komen bij haar op. Balancerend tussen haar nieuwe leven in Schotland en haar Zuid-Afrikaanse roots, herinnert Mercia zich het verleden en beoordeelt ze het heden met een scherp gevoel voor ironie. In het boek is een veelheid aan thema’s uitgewerkt: huishouden, ballingschap, terugkeer en ras. Toen haar gevraagd werd haar boek in drie woorden samen te vatten, zei Wicomb:"Thuis, ontworteling, familiegeheimen”. Het boek is in 2014 gepubliceerd.
De maand oktober met speciale aandacht voor Ray Bradbury
Drie auteurs hebben een boek geschreven met in de titel oktober: Ray Bradbury (The October Country), Zoë Wicomb (October), en Homer Hadley Hickam Jr (October Sky). Omdat deze drie auteurs ieder op zich boeiende figuren zijn en interessante boeken hebben geschreven, wijd ik deze keer twee blogs aan de maand oktober in de literatuur. Ik begin met Ray Bradbury.
De maand september
De maand september markeert het einde van de zomer wordt vaak gebruikt als symbool voor afscheid, overgang en verandering. Dit geldt ook voor de drie romans met ‘September’ in de titel: ‘September” van Rosamunde Pilcher (1924-2019), "The September Girls" van Maureen Lee (1932-2020) en “The last September” van Elizabeth Bowen (1899-1973). Deze drie Britse schrijfsters zijn bekend geworden als schrijfsters van ‘vrouwenromans’. Ze schreven over vrouwen en hadden veel succes bij vrouwen. Hun boeken zijn spannend en romantisch. De heldinnen in hun boeken leven in een tijd van verandering en zoeken hun weg tussen traditionele waarden en het verlangen naar vrijheid en liefde.
De maand augustus
Augustus, ook wel oogstmaand genoemd, is vernoemd naar de Romeinse keizer Gaius Julius Caesar Octavianus (Augustus).
De maand juli
De maand ‘juli’ is genoemd naar Julius Ceasar, de bekende Romeinse generaal, schrijver en dictator. Ondanks een online zoektocht slaagde ik er niet in om een boek te vinden met ‘juli’ in de titel. Wel zijn er verschillende boeken die zich (deels) in de maand juli afspelen. Met dank aan ChatGPT vond ik de volgende boeken:
De maand juni
De belangrijkste dag in de literatuur valt op 16 juni en wordt sinds jaren gevierd als ‘Bloomsday’, vernoemd naar Leopold Bloom, de hoofdfiguur in "Ulysses" van James Joyce. In Ulysses wordt één dag uit het leven van Leopold Bloom beschreven: 16 juni 1904. Op deze dag had Joyce zijn eerste afspraak met Nora Barnacle en werd hij verliefd op haar. In Ierland was het die dag ongewoon warm, maar verder was het een heel gewone dag. Niet echter voor Joyce. Zijn dag werd afgesloten met de indrukwekkende ervaring dat Nora haar hand in zijn broek stak en hem aftrok. Volgens Maria Kager (https://www.groene.nl/artikel/de-dag-van-bloom) zou Joyce Nora later verteld hebben dat zij “een man van hem had gemaakt”. Hij was nog nooit verliefd geweest en zijn seksuele ervaring had zich beperkt tot prostituees. Nora werd zijn vrouw, zijn geliefde en muze.
De maand mei in verhalen
De maand ‘Mei’ ontleent haar naam aan de Griekse godin Maia, de godin van de vruchtbaarheid. Eeuwenlang stond de maand mei ook in het teken van de liefde. Rond de eerste mei vonden er talrijke meifeesten plaats. Het was dé gelegenheid voor trouwlustige jongens en meisjes om toenadering tot elkaar te zoeken. Tot laat in de avond dansten zij rond de meiboom. Er werden bloemenkransen voor elkaar gevlochten en in het holst van de nacht versierden de jongens het huis van hun uitverkoren meisje met meitakken (https://historiek.net/mei-bloeimaand-maar-ook-verhuismaand/59145/).
De maand mei
Een nieuwe lente en een nieuw geluid
'Date-leed' in de Literatuur
Twee weken verder en ik heb nog steeds geen literair boek gevonden over ‘date-leed’. Zoals vaker heb ik ook nu ChatGPT geraadpleegd. Deze kwam met een lijst titels van boeken, waarvan ik het merendeel niet had gelezen. Om een indruk te krijgen van de inhoud en kwaliteit van deze boeken heb ik me verdiept in samenvattingen en reviews. Uit de samenvattingen werd me al snel duidelijk dat de meeste boeken over relatieleed gingen of het niet in staat zijn om een liefdesrelatie aan te gaan vanwege traumatische ervaringen in de jeugd. Zo zou ik b.v. bij Murakami’s prachtige ‘Norwegian Wood’ niet direct aan ‘date-leed’ denken. Er is zeker leed over het niet vervuld worden van een grote liefde, maar zelf zou ik dit leed onder liefdesverdriet rangschikken. Ook het interessante boek ‘Opwindende tijden’ van Naoise Dolan gaat meer over relatieperikelen en uit de kast komen dan over ‘date-leed’. Waar ‘date-leed’ wel een belangrijke rol in vervult is het bekende ‘Bridget Jones's Diary ‘van Helen Fielding. Deze novelle is gebaseerd op haar colums in The Independent and The Daily Telegraph en is deels geïnspireerd door Jane Austen's novelle Pride and Prejudice. Bridget is niet alleen obsessief bezig met haar liefdesleven, maar ook met haar gewicht en verslaving aan alcohol en sigaretten. Haar vrienden en familie zijn haar steunpilaren. Critici hebben dit boek wel de "oer-text" van de hedendaagse chick lit (https://en.wikipedia.org/wiki/Chick_lit) beweging genoemd. Misschien moet maar eens onderzocht worden wat dit genre zo succesvol maakt.
De ‘klik’: een veelbelovend begin of een valkuil.
Een ‘klik’ gaat gepaard met wederzijdse aantrekkingskracht. Volgens de laatste wetenschappelijke inzichten zoeken mensen naar iemand die op hen lijkt of uiterlijke gelijkenis vertoont met goede vrienden of mensen uit hun eigen netwerk. Ook karaktertrekken die herkenbaar zijn kunnen om die reden aantrekkelijk worden gevonden. Vaak spelen relaties uit de vroege jeugd hierin een rol. Dit wil echter niet zeggen dat dit aspect dan ook een positieve invloed heeft op nieuwe relaties: heb je namelijk negatieve ervaringen opgedaan in je jeugd zou je kunnen kiezen voor een partner die jou op dezelfde manier behandelt. Stel dat je als kind weinig liefde hebt gekregen, zou je je aangetrokken kunnen voelen door iemand die emotioneel afwezig is.
Love at First Light
Veel literaire verhalen over liefdeskoppels beginnen meestal op een moment dat er al een relatie is. De lezer wordt terloops op de hoogte gebracht dat de personages elkaar kennen van de middelbare school, universiteit of werk. Een paar uitzonderingen daargelaten, wordt zelden beschreven hoe ze elkaar leerden kennen. Ian McEwan (On Chesil Beach) beschrijft heel fraai de liefde op het eerste gezicht van Edward en Florence tijdens een bijeenkomst van de locale anti-atoombom beweging. Bij Julian Barnes (The only story) worden Paul en Susan aan elkaar gekoppeld tijdens een 'Lucky Dip' mixed dubbel toernooi van de plaatselijke tennisclub. En in De verkeerde vrouw (Anne van Amsterdam) komen Maria en Edward elkaar bij toeval tegen in een overvol café. Het gesprek dat volgt is de opstap voor een tweede ontmoeting. Wie op zoek is naar een geliefde, zal het toeval dus een handje moeten helpen. Leidend is de vraag hoe je de juiste persoon binnen handbereik krijgt en een praatje met hem, haar of hen kan aanknopen. In vroeger tijden was ik wel eens jaloers op rokers: hoe makkelijk was het niet om te vragen om een vuurtje en dan contact te leggen met iemand die je aansprak. Achteraf ben ik blij dat ik nooit gerookt heb, maar toch, hoeveel aantrekkelijke contacten heb ik daardoor gemist? En wat zijn de alternatieven voor het vuurtje vragen? Een hond? Best leuk, maar tegelijk een selectiemiddel. Wil ik wel hondenliefhebbers? Vragen of een stoel vrij is, behoorlijk ingewikkeld. Recht voor zijn raap vragen of iemand met je wil kennis maken? Te weinig romantisch. Wat dan wel???
Pregnante Openingszinnen
Het is leuk als bezoekers reageren op mijn blogs. Ik kreeg van Ad V. twee voorbeelden van openingszinnen die hij naar eigen zeggen ‘pregnant’ vond.
Het geheim van goede openingszinnen
De meeste lezers beginnen bij de eerste zin als ze een boek pakken en de kans is groot dat ze het boek wegleggen als deze zin niet boeit. Veel uitgevers schijnen hetzelfde te doen. Wat is het geheim van een goede openingszin? Wat maakt een openingszin tot een trekker, letterlijk? Om het antwoord op deze vraag te vinden heb ik ChatGPT geraadpleegd, gegoogeld en openingszinnen van mijn favoriete boeken herlezen.
De laatste zin
De laatste zin is één van de belangrijkste zinnen in een roman. Bij het kopen van een boek heb ik me regelmatig laten leiden door de eerste èn de laatste zin. Van mezelf mocht ik de laatste zin eigenlijk niet lezen, hij zou het einde van het verhaal kunnen verklappen en de spanning van het lezen wegnemen. Hier heb ik echter zelden last van gehad. De laatste zin gaf vaak wel de doorslag om het boek te kopen.
Kuisen van teksten
Een schooldirecteur in Florida moest afgelopen week gedwongen ontslag nemen, omdat ze leerlingen ‘pornografisch’ materiaal had getoond tijdens een les over de Renaissancekunst. Het ‘pornografische’ materiaal bestond uit een foto van het wereldberoemde standbeeld ‘David’ van Michelangelo. We kunnen hierom grinniken, maar de treurige waarheid is dat ouders die hun kinderen (of zichzelf?) niet bloot willen stellen aan ‘seksualiteit’, zich nu gesteund voelen door een wet die seksuele opvoeding verbiedt op openbare scholen. De gouverneur van de staat Florida Ron DeSantis van de Republikeinse partij speelt hierin een leidende rol. Hij is charismatisch, ziet er goed uit, is belust op macht, hoogmoedig, efficient, populistisch en heeft veel volgelingen. Waar doet dit jullie aan denken? Juist, aan de kenmerken van een superschurk.
Pakkende Personages
Wat zorgt ervoor dat de lezer geboeid raakt door een personage?
Technieken voor Verleidend Schrijven
Openai geeft zes tips voor verleidend schrijven:
Literair Verleiden volgens Artificial Intelligence
Omdat ik de laatste tijd veel lees over de informatie-waarde van artificial intelligence, heb ik openai.com gevraagd wat de kenmerken zijn van literair verleiden. Via de chatbox kreeg ik het volgende antwoord:
Literair Verleiden
In 'The picture of Dorian Gray' toont Oscar Wilde wat verleidingskunst is. Ook Theo Holman heeft zich door hem laten inspireren (https://www.groene.nl/artikel/mooie-praatjes-vullen-gaatjes) voor de vraag hoe je literair kunt verleiden. Zijn antwoord: “mooie praatjes helpen, maar je moet ze vatten in paradoxen en stellingen, en je moet uiterst vaag zijn, dus veel woorden als passie, hartstocht, ziel, zinnen, et cetera, et cetera gebruiken, woorden waarmee je alle kanten op kunt omdat ze toch niets betekenen. Literair verleiden is de ander verwarren, en die verwarring roep je op door verwarrend te spreken, maar helder te schrijven.”
Verleiding en Manipulatie
Opheffer noemt de eerste twee hoofdstukken van The picture of Dorian Gray een handleiding voor verleiden (https://www.groene.nl/artikel/mijn-oscar). Nieuwgierig door deze observatie pakte ik het boek dat ik ooit, ik weet niet meer hoelang geleden, heb gelezen. Mijn herinnering aan het verhaal bleek bijna uitgewist en ik las de hoofdstukken als waren ze nieuw.
Vrouwen die vermoord worden door hun partner
De NRC van woensdag 25 oktober 2023 opende met een pagina vol foto’s van vrouwen die werden omgebracht door hun partner, ex of een andere man die meer wilde dan vriendschap. De aansprekende titel was: Hun relatie bleek een doodvonnis (https://www.nrc.nl/nieuws/2023/10/24/femicide-in-nederland-voor-deze-vrouwen-bleek-hun-relatie-een-doodvonnis-a4178348).
De foute man in de literatuur 2
Omdat ik me afvroeg waarom ik zo weinig informatie kon vinden over de foute man in de literatuur, heb ik ChatGPT ingeschakeld. Deze verdeelt de foute man onder in 1. De verleider, 2. De overtreder, en 3. De tragische figuur.
De foute man in de literatuur 1
Zoals we eerder hebben gezien wordt de foute man afgeschilderd als charmant, aantrekkelijk, manipulatief, onbetrouwbaar en seksbelust. Deze combinatie van eigenschappen maakt de foute man tot een dankbaar personage om over te schrijven, althans dat zou je denken.
Wie is de foute man?
Naar aanleiding van onze schrijfwedstrijd met als thema De foute man, werd ik geconfronteerd met een grote verscheidenheid aan ideeën over een dergelijke man. Kort samengevat kwam het erop neer dat hij een aantrekkelijke charmeur is, die zijn onbetrouwbaarheid en soms ook criminele gedrag goed weet te verbergen. Naar mijn idee is dit een te rooskleurig, wellicht wat romantisch beeld. Ik moet hierbij denken aan James Bond, die zeker een foute man genoemd kan worden, maar ook een strijder tegen het Kwaad. Zijn werk als geheim agent geeft 007 een excuus voor zijn foute gedrag en vrouwen vergeven hem dit.
Vrouwelijke Slechteriken in Boeken
Na de mannelijke slechteriken was ik benieuwd welke vrouwelijke slechteriken ik zou vinden. Mijn steekwoorden vrouwelijk, slechterik en boeken leverden echter nauwelijks gemene en slechte vrouwelijke personages op.
Slechteriken in Boeken 2
In mijn zoektocht naar slechteriken in boeken zag ik op Wikipedia een interessant overzicht van de kenmerken van super schurken (https://nl.wikipedia.org/wiki/Superschurk). Een selectie hieruit op basis van de slechteriken die het meest genoemd worden:
Slechteriken in Boeken
Op zoek naar personages die ‘op lijstjes’ verschijnen, kwam ik de ‘slechteriken’ tegen. Nogal wat auteurs hebben zich het hoofd gebroken over de populariteit van slechteriken. Volgens Heinz Helle in The Guardian (https://www.theguardian.com/books/2016/mar/02/top-10-hateful-characters-you-love-in-literature) zorgen slechteriken ervoor dat we ons beter voelen over onszelf. “Ik weet niet of het de schuld van Freud of Luther is, maar om de een of andere reden inspireren perfecte mensen schrijvers niet meer. Ze frustreren ons. We willen niet gemotiveerd zijn om betere mensen te worden. We willen er zeker van zijn dat we goed zijn zoals we zijn. Daarom houden we van hatelijke personages in de literatuur. Want hoe meer ze in hun gedrag van ons verschillen, hoe beter we ons voelen over hoe we zijn. En hoe meer we ze kunnen vergeven. En in het onwaarschijnlijke geval dat we hun haatdragende eigenschappen delen, kunnen we onszelf nog steeds vergeven. Want dan weten we dat we niet alleen zijn met onze gebreken.”
Fictoseksualiteit of Liefde voor een Fictief Figuur
Vandaag las ik in Z! een intrigerend verhaal over Japanse mannen èn vrouwen die innige relaties met fictieve figuren hebben. In het artikel wordt aandacht geschonken aan Akihiko Kondo. “Kondo is een gewone Japanse man, hij is vriendelijk en makkelijk in de omgang. Hij heeft vrienden, een vaste baan en draagt een stropdas naar zijn werk. Maar in één ding wijkt hij af: Kondo is getrouwd met een fictief personage.”