De laatste zin

De laatste zin is één van de belangrijkste zinnen in een roman.  Bij het kopen van een boek heb ik me regelmatig laten leiden door de eerste èn de laatste zin. Van mezelf mocht ik de laatste zin eigenlijk niet lezen, hij zou het einde van het verhaal kunnen verklappen en de spanning van het lezen wegnemen. Hier heb ik echter zelden last van gehad. De laatste zin gaf vaak wel de doorslag om het boek te kopen.

Kees ’t Hart heeft in de Groene Amsterdammer een interessant stuk geschreven over de laatste zin met als titel “Uitstel van het einde” (https://www.groene.nl/artikel/uitstel-van-het-einde).  Hij stelt dat in veel sprookjes het gelukkige einde altijd omringd wordt met gruwelijk strafwerk voor de verliezers. De stiefmoeder moet op het huwelijk van Sneeuwwitje gloeiendhete stalen schoenen aantrekken en dansen tot ze dood neervalt. Duiven pikken een oog van de stiefzusjes van Assepoester uit. Ongeluk is nooit ver weg maar het overkomt alleen de losers. Die gaan dood, wij blijven leven, eind goed al goed.”

In liefdesromans gaat het er niet zo gruwelijk aan toe: de man bekent de vrouw (of omgekeerd) dat hij van haar houdt en de lezer weet dat het paar gelukkig zal zijn. Voor eeuwig.

Kees ‘t Hart merkt op dat hij tegenwoordig veel epilogen tegenkomt. Na het gelukkig einde voegt de schrijver nog een stuk toe waarin verteld wordt hoe het vijf of tien jaar later met de hoofdpersonen en een aantal bijfiguren gaat. ‘t Hart gebruikt hiervoor de mooie metafoor “een reünie van personages”.

Niet alleen tegenwoordig, maar ook in het verleden werden echter al epilogen gebruikt b.v. door Charlotte Brönte in Jane Eyre en ook Jane Austen geeft in haar laatste hoofdstuk vaak een opsomming van de verdere wederwaardigheden van haar personages. Volgens ’t Hart dient een epiloog om het einde uit te stellen. De schrijver kan geen afscheid nemen van zijn verhaal. Voor mezelf, als lezer, vind ik het echter ook bevredigend om nog iets te weten te komen van de personages, vooral als deze me dierbaar zijn geworden. Ik hoop dat het goed met ze gaat. Nu ik het stuk van Kees ’t Hart heb gelezen, begrijp ik ook beter waarom ik een laatste-zinnen-lezer ben als het op kopen van boeken aankomt. Ik vermijd een slecht einde van een personage dat me mogelijk lief gaat worden.

En welke laatste zinnen zijn bij mij favoriet? Er zijn weinig ‘echte’ laatste zinnen, meestal is het een laatste alinea die ik mooi vind. Ik heb er twee uitgekozen: de één is van Singer (Enemies a love story), de ander van Murakami (Norwegian Wood). Een laatste zin die ik aantrekkelijk vind vanwege de mooie belofte die er in besloten ligt is van James Salter (All that is):

“Yes. Let’s go in November. We’ll have a great time.”