Vrouwen die vermoord worden door hun partner

De NRC van woensdag 25 oktober 2023 opende met een pagina vol foto’s van vrouwen die werden omgebracht door hun partner, ex of een andere man die meer wilde dan vriendschap. De aansprekende titel was: Hun relatie bleek een doodvonnis (https://www.nrc.nl/nieuws/2023/10/24/femicide-in-nederland-voor-deze-vrouwen-bleek-hun-relatie-een-doodvonnis-a4178348).

Op de pagina’s 6-9 staan de aangrijpende verhalen van nabestaanden. De meeste ouders, familie en vriendinnen zagen een gewelddadige aanval door partner, ex of vriend (femicide) niet aankomen. De maatschappelijke onwetendheid over femicide is voor hen een belangrijke motivatie om mee te werken aan het artikel in de NRC.

Dit zijn de statistieken over femicide: Bij zo’n zestig procent van de vrouwen die tussen 2018 en 2022 werden vermoord of gedood, was de dader hun partner of ex, bij mannen is dat ongeveer vier procent. In die periode werden volgens het CBS 127 vrouwen gedood door hun partner of ex, op een totaal van 217 gedode vrouwen. In diezelfde periode werden er 17 mannen gedood door hun (ex-) geliefde, op een totaal van 416 (NRC, 25 oktober 2023, bladzijde 6).

De vraag of de slachtoffers gemeenschappelijke kenmerken hebben, kan ontkennend beantwoord worden (NRC, 25 oktober 2023, bladzijde 6): De slachtoffers van femicide zijn net zo divers als de samenleving, Ze zijn theoretisch of praktisch opgeleid, met relaties die al decennia duurden of juist net waren begonnen. Ze werken als tandartsassistent, banketbakker, of bij de Kinderbescherming. Ze hebben eigen bedrijven, zijn sekswerker, regelen het huishouden, studeren of zijn met pensioen. Sommigen hebben een schare kinderen, anderen zijn kinderloos. Ze wonen in de stad of op het platteland. Ze zijn geboren en getogen in Nederland, of op latere leeftijd naar dit land gekomen. "We weten nu dat dit iedereen kan overkomen”, zegt Jeannette Jansen, de moeder van Sophie Jansen, die 24 werd. "Wij dachten dat zoiets alleen gebeurt in steden als Amsterdam of Rotterdam, maar dus ook in Amersfoort.” 

De relaties die de slachtoffers hadden, blijken wel overeenkomsten te vertonen. In het begin is er vaak veel aandacht en liefde, en soms overdadige cadeaus, maar later – soms binnen een paar weken, soms pas na jaren – proberen de mannen de levens van hun partners te controleren. 

Ze ontzeggen hun partners plezier, en vaak is er in toenemende mate sprake van lichamelijk of geestelijk geweld. De mannen hebben dikwijls een verleden van huiselijk geweld of agressie – maar dat is bij partner of naasten niet altijd bekend. Behalve een verleden met geweld, hadden veel mannen ook psychische problemen.

Het patroon dat naar voren komt uit de gesprekken, komt overeen met een kwalitatief onderzoek van de Britse hoogleraar criminologie Jane Monckton Smith, die de fases van huiselijk geweld en partnermoord beschrijft in haar boek In control: dangerous relationships and how they end in murder. In Nederland is een dergelijk onderzoek nog niet gedaan (NRC, 25 oktober 2023, bladzijde 6).

In de loop van de relatie bleken veel mannen controlerend en bezitterig te worden, de vrouwen moesten hun telefoons laten checken, mochten soms niet meer uit met vriendinnen of werden volledig geïsoleerd. Pas later realiseerden nabestaanden zich dit. Schaamte van slachtoffers om te vertellen hoe ze door hun man of vriend behandeld werden, was hier debet aan.

In het artikel wordt opgeroepen om signalen voor femicide openbaar te maken, zodat naasten maar ook de potentiële slachtoffers meer oog krijgen voor de gevaren van femicide en de signalen hiervan in hun relatie leren herkennen. De hoop is dat openbaarmaking ook het praten over een relatie met psychisch en fysiek geweld makkelijker maakt voor vrouwen die zich daarin bevinden. De overheid zou hieraan moeten meewerken door een bewustwordingscampagne.