Motieven van Foute Vrouwen in de Literatuur

'Foute vrouwen' worden vaak als karikatuur neergezet. Roeland Dobbelaer heeft in zijn recensie van De vrouwen van John Steinbeck hierover een aantal zeer lezenswaardige opmerkingen gemaakt (https://bazarow.com/recensie/ten-oosten-van-eden/). In de vele negentiende-eeuwse Russische romans vindt hij de vrouwelijke personages irrationeel, ziekelijk en hysterisch. De aan lagerwal geraakte vrouwen zijn er alleen op uit mannen te verleiden en omlaag te halen. De vrouwen van John Steinbeck daarentegen zijn vroom, streng protestants en vol toewijding aan man en gezin of sloeries die mannen in het verderf storten. Maar ook aan de ‘goede vrouwen’ mankeert veel: ze zijn volgens Dobbelaer gestoord, godsdienstwaanzinnig of onthouden mannen hun pleziertjes (sic!). Cathy Ames, het personage dat in veel lijstjes over slechte vrouwen in de literatuur voorkomt, wordt door Steinbeck neergezet als een vrouw zonder moraal en empathie, de duivel in persoon.

Het lijkt erop dat in de literatuur mannen en vrouwen niet gelijkwaardig zijn. Lizette van Geene (https://www.lizettevangeene.nl/blog/over-foute-fantasieen/) meldt een interessant onderzoek van Utrechtse studenten Letterkunde (https://www.uu.nl/nieuws/neerlandici-publiceren-crowdsourced-database-van-romanpersonages). Hieruit blijkt dat de vrouw als romanpersonage meestal bijfiguur is, zelden verteller, een stuk lager opgeleid is dan haar mannelijke tegenspeler, en dat haar beroep zelden wordt vermeld en als dit wel gebeurt, zij na student en scholier, huisvrouw of prostituee is. Lizette Geene vergelijkt de vrouwen uit de literatuur met die in de Bouquetreeks van de laatste jaren. Het valt haar op dat de vrouwen hierin ‘leading’ zijn, ze zijn schrijfster, journaliste, docente of architecte. Hun inkomen is wel beduidend lager dan dat van mannen. Geene concludeert dat de vrouwelijke personages in de Bouquetreeks in meerdere opzichten vrouwvriendelijker zijn dan in veel literaire werken. Omdat personages in boeken model staan voor vrouwbeelden, betekent dit dat veel (jongere) lezers van literaire werken vreemde vrouwbeelden voorgeschoteld krijgen en/of zich identificeren met verknipte vrouwen of vrouwen in een ondergeschikte relatie met mannen.

Wat de motieven van ‘foute vrouwen’ in de literatuur zijn, is nog niet zo duidelijk. GPT vermeldt verzet tegen onderdrukking, trauma, jaloezie of wraak. Deze motieven worden door auteurs gebruikt om een gelaagd en complex personage te creëren of morele dilemma’s of maatschappelijke problemen aan de kaak te stellen. De film Revenge vertelt over de dodelijke wraak van een vrouw op de drie mannen die haar verkrachtten.

In hoeverre de vrouwelijke ondergeschikte rol binnen een man-vrouw relatie van belang is om als vrouw ‘de fout’ in te gaan, heb ik als motief niet kunnen vinden. In het ‘echte leven’ zijn er echter nogal wat voorbeelden van vrouwen die hun man hebben geholpen bij het plegen van misdaden of ook zelf samen met hem misdaden begaan. Voor dit blog beperk ik me tot moord, kidnapping, foltering en sexueel misbruik. Vrouwen die hun mannen hierbij hielpen zijn o.a. Michelle Martin, ex-vrouw van Dutroux, Myra Hindley, Charlene Williams, Rosemary West en Ghislaine Maxwell. De overweldigende invloed van haar man zou Myra Hindly fataal zijn geworden: “Hij was God. Ik kon geen nee tegen hem zeggen. Ik volgde hem blindelings.” Mogelijk speelt ook ‘liefde’ voor hun man een rol, waardoor zij net als mishandelde vrouwen ‘over zich heen laten lopen’. Of angst.

Een aangrijpend motief geeft Murakami in 1q84 aan de oude dame wier enige dochter zodanig is vernederd en mishandeld door haar echtgenoot dat ze uiteindelijk zelfmoord heeft gepleegd. Uit wraak, maar ook om te voorkomen dat er nog meer slachtoffers vallen, laat ze mannen doden die (hun) vrouwen op gruwelijke wijze onderdrukken en misbruiken. De vraag of dit haar tot een 'foute vrouw' maakt, mag de lezer zelf beantwoorden.